Profesor Zofia Sękowska

Postać pani profesor Zofii Sękowskiej jest ściśle związana z problematyką osób niepełnosprawnych. To dzięki jej pracy i zaangażowaniu tak wiele zyskało szkolnictwo specjalne i nauka. Pani profesor była człowiekiem prawym, ostro potępiała karierowiczostwo i protekcję. Wychowywana była w atmosferze głębokiego patriotyzmu i szacunku dla osób „innych”. Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Radzyniu Podlaskim jest placówką kształcącą dzieci i młodzież z upośledzeniem umysłowym. Został powołany dnia 02 października 1976 roku. W bieżącym roku szkolnym obchodzimy jubileusz 30-lecia placówki, która przez całą swoją dotychczasową historię nie posiadała jednego wzorca osobowego w osobie patrona. W ogłoszonym na początku roku szkolnego 2005/2006 plebiscycie na bohatera ośrodka zgłoszona została kandydatura Pani Profesor Zofii Sękowskiej, która poprzez osiągnięcia pedagogiczne i godne naśladowania cechy osobowości została jednogłośnie zaakceptowana na patrona. Dnia 31 października 2006 roku Rada Pedagogiczna jednogłośnie zatwierdziła zadania kampanii „Bohater”. Wybór patronki naszego ośrodka wynika również
z faktu, że prof. Zofia Sękowska była wielkim pedagogiem i przyjacielem dzieci, twórcą tzw. lubelskiej szkoły pedagogiki specjalnej. Wielu nauczycieli i wychowawców naszego ośrodka to byli studenci Pani Profesor
i absolwenci instytucji, którą od podstaw tworzyła ( Zakład Pedagogiki Specjalnej UMCS w Lublinie).

Zofia Sękowska urodziła się 28 lipca 1924 r. w Warszawie. Jej rodzice Irena i Edward Braunszweing byli pracownikami umysłowymi. W Warszawie spędziła dzieciństwo i młodość. Do wybuchu wojny ukończyła szkołę powszechną i dwie klasy gimnazjum. Następnie kontynuowała naukę na kompletach w tajnym Gimnazjum
i Liceum Ziem Zachodnich, które podczas okupacji działało w Warszawie. Egzamin maturalny złożyła w 1944 roku. Brała udział w Powstaniu Warszawskim, walcząc w Szarych Szeregach. Po upadku powstania musiała opuścić stolicę. W roku 1945 podjęła pracę na Ziemiach Odzyskanych w powiecie Nowa Sól, jako nauczycielka
i kierowniczka szkoły. Równocześnie zdobywała kwalifikacje pedagogiczne i w roku 1946 złożyła kolejny egzamin maturalny w Liceum Pedagogicznym we Wrocławiu.

 

W roku 1947 podjęła studia pedagogiczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Po uzyskaniu magisterium rozpoczęła pracę w tej uczelni w charakterze asystenta. Prowadziła tam szeroką działalność dydaktyczną, specjalizując się w zakresie psychologii wychowawczej i defektologicznej oraz pedagogiki specjalnej.
W 1959 roku uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie dysertacji pt: „Próba wyjaśnienia procesu adaptacji osobistej i społecznej człowieka ociemniałego”. Promotorem rozprawy była prof. dr Maria Grzegorzewska.
W 1966 roku Zofia Sękowska podjęła pracę w Uniwersytecie Marii Curie – Skłodowskiej w Lublinie, gdzie
w 1969 roku przeprowadzono jej przewód habilitacyjny. Podstawą habilitacji była praca pt. „Poznawanie rzeczywistości przez dzieci niewidome w procesie nauczania”.

W 1978 roku Zofia Sękowska uzyskała tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1988 roku – profesora zwyczajnego. Przedmiotem badań naukowych prof. Zofii Sękowskiej oraz tematem jej publikacji był rozwój
i wychowanie dzieci niepełnosprawnych fizycznie, bądź umysłowo a także rehabilitacja inwalidów, którzy stracili sprawność fizyczną w wieku dojrzałym. Szczególnym przedmiotem zainteresowań, badań, wydawnictw oraz terenem pracy społecznej i dydaktyczno – wychowawczej Zofii Sękowskiej była tyflologia, czyli teoria
i praktyka rewalidacji niewidomych, słabowidzących. Profesor uwzględniała aspekty psychologiczne, pedagogiczne i socjalne rewalidacji. Uważała, że jest ona ściśle uzależniona również od osiągnięć okulistyki
i tyflotechniki, dzięki którym możliwe jest zmniejszenie skutków upośledzenia wzroku poprzez przekraczanie barier rozpoznawczych i społecznych, które ono stwarza.

Profesor podkreślała interdyscyplinarny charakter pedagogiki specjalnej i wszystkich jej subdyscyplin, tj: tyflopedagogiki, surdopedagogiki, oligofrenopedagogiki. Wychodziła z założenia, że dopiero interdyscyplinarne badania pozwalają wszechstronnie poznać i prawidłowo realizować proces rewalidacji oraz adaptacji społecznej ludzi niepełnosprawnych. Poprzez interdyscyplinarne podejście dążyła do wykrywania oraz dynaminizowania dyspozycji kompensacyjnych i adaptacyjnych osób niepełnosprawnych.
Profesor Zofia Sękowska prezentowała pogląd – poparty szerokimi badaniami–że inwalidztwo jest jednym
z czynników kształtujących osobowość człowieka. Stres wywołany inwalidztwem nie determinuje rozwoju osobowości w sposób jednoznaczny, gdyż człowiek przeżywa go w zależności od cech swego systemu nerwowego i odporności na frustrację, w zależności od struktury osobowości i hierarchii wartości, które go inspirują do działania, a także w zależności od warunków społeczno – ekonomicznych w jakich żyje, od postaw otoczenia oraz od stopnia wykształcenia, pełnionej roli społecznej i rodzaju pracy. Czynniki te oraz specjalne wychowanie i nauczanie osób niepełnosprawnych warunkują ich adaptację społeczną i pozwalają na maksymalną integrację.
Na Wydziale Humanistycznym UMCS, wychodząc naprzeciw potrzebom społecznym, Zofia Sękowska stworzyła w 1970 roku Zakład Psychopedagogiki Specjalnej. Nazwa Zakładu, który wkrótce podjął pracę naukowo – dydaktyczną, podkreślała integralne współdziałanie pedagogiki specjalnej i psychologii klinicznej w rozwiązaniu teoretycznym i terapeutycznych problemów rewalidacji osób niepełnosprawnych. Było to podejście interdyscyplinarne, charakterystyczne dla szkoły lubelskiej, która w metologii badań, opracowywaniu koncepcji i metod oddziaływania pedagogiki specjalnej, ortodydaktyki i rehabilitacji przyjmowała założenie, że psychopedagogika specjalna jest nauką stosowaną wymagającą integracji kilku dyscyplin w celu rozwiązania złożonych problemów badawczych, diagnostycznych i terapeutycznych. Były to przede wszystkim: medycyna, psychologia i pedagogika.
Interdyscyplinarny charakter psychopedagogiki specjalnej stanowił, więc punkt wyjścia prac badawczych
i działalności rewalidacyjnych pracowników naukowych Zakładu Psychopedagogiki Specjalnej UMCS, kierowanego przez Zofię Sękowską. Wspólnie z pracownikami innych ośrodków w kraju zajmującymi się pedagogiką specjalną lub pokrewnymi dziedzinami stworzono zespoły badawcze ukierunkowane na problemy tyflologii, oligofrenopedagogiki, reedukcji i resocjalizacji. Dorobek tych zespołów świadczy o nowoczesnej
i twórczej koncepcji stworzonej przez prof. Zofię Sękowską tzw. lubelskiej szkoły pedagogiki specjalnej. Główne założenia tej szkoły zamykają się w następujących twierdzeniach:
1. Badania problemów rewalidacji osób niepełnosprawnych i resocjalizacji osób niedostosowanych społecznie mają charakter interdyscyplinarny. W badaniach przebiegu i uwarunkowań oraz efektywności procesu rewalidacji i resocjalizacji wychowanków stosowane są metody psychologiczne, pedagogiczne, socjologiczne,
a w diagnostyce także medyczne. Zachodzi sprzężenie zwrotne pomiędzy etiologią, fenomenologią, profilaktyką i terapią osób niepełno-sprawnych i nieprzystosowanych.
2. Realizowanie procesu rewalidacji przebiega w integracji społecznej oraz przez częściową integrację kształcenia i zatrudnienia osób niepełnosprawnych w zależności od uwarunkowań osobowościowych, sytuacji środowiskowej i ekonomicznej, zgodnie z ich potrzebami i dyspozycjami, w zależności od merytorycznych
i finansowych kompetencji szkół i zakładów pracy. Kompleksowe badania psychologiczne, pedagogiczne
i medyczne pozwalają na zróżnicowanie pierwotnych defektów i ich wtórnych konsekwencji oraz na profilaktykę. Integracja psychologii i pedagogiki specjalnej występuje szczególnie przy badaniu dyspozycji rozwojowych dzieci niepełnosprawnych oraz ich mechanizmów kompensacji, a także przy wypracowywaniu systemu kształcenia specjalnego i metod pracy pedagogicznej, jak również psychoterapeutycznej.

Zdaniem prof. Zofii Sękowskiej punktem wyjścia oddziaływań pedagogicznych powinno być wykrywanie pozytywnych dyspozycji rozwojowych oraz potencjalnych uzdolnień rozwojowych dzieci niepełnosprawnych, nie zaś ocenianie ich poprzez braki i nieodwracalne defekty. Warunkiem stymulowania tych dyspozycji
i uzdolnień jest tworzenie systemu pedagogicznego działającego harmonizująco i tonizująco na układ nerwowy dziecka oraz wzmagającego jego dynamizm rozwojowy. Profesor Zofia Sękowska w nowo organizowanym w UMCS Wydziale Pedagogiki i Psychologii rozpoczęła wykłady z pedagogiki specjalnej
i starania o utworzenie takiego kierunku, co wiązało się z koniecznością opracowania programu studiów.
Była orędownikiem spraw osób niepełnosprawnych. Wykazywała szczególną troskę o przygotowanie kadry dla szkolnictwa specjalnego. Zorganizowany i kierowany przez nią Zakład Psychopedagogiki Specjalnej rozpoczął w 1973 roku kształcenie studentów w zakresie pedagogiki specjalnej, zarówno systemem stacjonarnym, jak
i zaocznym. Absolwenci tego kierunku to wysoko wykwalifikowana kadra tyflopedagogów, oligofrenopedagogów i reedukatorów pracujących we wszystkich ośrodkach szkolno–wychowawczych na terenie całego kraju. Dla tych nauczycieli, którzy rozpoczęli pracę w placówkach specjalnych bez pełnych kwalifikacji pani profesor utworzyła Podyplomowe Studium Pedagogiki Specjalnej o specjalności tyflopedagogika i oligofrenopedagogika.
W latach 1973 – 1991 na kierunku Pedagogika Specjalna w UMCS studiowało ponad 700 osób systemem stacjonarnym, około 400 systemem zaocznym i ponad 190 na studiach podyplomowych. W tej grupie duża część studiowała tyflopedagogikę, specjalność szczególnie bliską prof. Zofii Sękowskiej. W tej dziedzinie prowadziła podstawowe badania naukowe, opublikowała wiele książek i artykułów naukowych.
Profesor Zofia Sękowska była promotorem ponad 300 prac magisterskich oraz 19 doktorskich, recenzowała 14 rozpraw habilitacyjnych. Inspirowała i koordynowała prace badawcze swoich uczniów, kładąc szczególny nacisk na ich rzetelność i wieloaspektowość.
Profesor Zofia Sękowska prowadziła badania zespołowe dotyczące modernizacji systemu kształcenia specjalnego w szkołach dla niewidomych i niedowidzących. Prowadziła również badania dotyczące rewalidacji zawodowej inwalidów wzroku. Wyniki tych badań opublikowała w 10 monografiach, 9 pracach zbiorowych, których była redaktorem, a ponadto w ponad 80 artykułach zamieszczonych w pracach zbiorowych redagowanych np. przez prof. A. Hulka, prof. J. Pańczyka i innych, a także w czasopismach krajowych i za-granicznych.
Jej prace można znaleźć w następujących czasopismach: „Szkoła Specjalna”, „Roczniki Filozoficzne KUL”, „Przegląd Tyflologiczny”, „Studia Pedagogiczne”, „Lubelski Rocznik Pedagogiczny”, „Logopedia”, „Ruch Nauczycielski”, „Zdrowie Psychiczne”, „Oświata i Wychowanie”, „Nowa Szkoła”, „Biuletyn Zakładu Badawczego Związku Spółdzielni Inwalidów”, „Świat Ciszy”, „Pochodnia” i inne. Książki i skrypty Z. Sękowskiej są podstawą pedagogów specjalnych nie tylko w UMCS, ale także we wszystkich ośrodkach akademickich w całym kraju.

Profesor dr hab. Zofia Sękowska była inicjatorem i organizatorem licznych konferencji naukowych, sama też czynnie uczestniczyła w konferencjach, w kraju i zagranicą, poświęconych problemom osób niepełnosprawnych, np. w Berlinie, Warnie, Insbruku, Ołomuńcu, Karlowych Varach, Budapeszcie. W ramach współpracy międzyuniwersyteckiej razem ze swoimi studentami brała udział w polsko–niemieckich seminariach naukowo–szkoleniowych, a także konferencjach organizowanych przez Instytut Pedagogiki Specjalnej i Leczniczej Wolnego Uniwersytetu w Berlinie. Uczestniczyła w otwarciu wystawy prac powstałych
w ramach polsko–niemieckich seminariów organizowanych w latach 1987- 1989.
Profesor Zofia Sękowska w latach 1983–1988 opracowała hasła z zakresu pedagogiki specjalnej do Międzynarodowego Słownika Pedagogiki Specjalnej. W latach 1981 – 1982 pełniła funkcję dziekana Wydziału Pedagogiki i Psychologii UMCS, w latach 1970 – 1991 kierowała Zakładem Psychopedagogiki Specjalnej /od momentu jego utworzenia do przejścia profesor na emeryturę/. Była również członkiem Senatu UMCS. Pracowała aktywnie na rzecz wielu organizacji naukowych i społecznych. Przez wiele lat pełniła funkcję przewodniczącej Komisji Programowej Szkolnictwa Specjalnego Ministerstwa Oświaty i Wychowania oraz Zespołu Dydaktyczno –Wychowawczego Ministerstwa Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki.
Była członkiem Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN, Towarzystwa Naukowego KUL, Lubelskiego Towarzystwa Naukowego, Towarzystwa Logopedycznego, Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Polskiego Towarzystwa Higieny Psychicznej, Towarzystwa do Badań nad Upośledzeniem Umysłowym oraz Głównej Komisji Kwalifikacyjnej do spraw Stopni Specjalizacji Zawodowej IKN im. W. Spasowskiego. Była również przewodniczącą Komitetu Redakcyjnego czasopisma „ Szkoła Specjalna”.
Profesor Zofia Sękowska swą wiedzą i doświadczeniem wspierała liczne organizacje społeczne służące niepełnosprawnym, w tym Komitet Pomocy Dzieciom Specjalnej Troski przy Towarzystwie Przyjaciół Dzieci, Zarząd Oddziału Lubelskiego Towarzystwa Walki z Kalectwem, Radę Naukową Polskiego Związku Nie-widomych oraz Radę Społeczną Centralnego Poradnictwa Wychowawczo – Zawodowego.
Profesor była członkiem międzynarodowych towarzystw naukowych, takich jak: Europen Regional Mommittee of the World Council for the Welfare of the Blind, International Labour Orfice, Europaischen Blindenunion, World Council for the Welfare of the Blind i innych.
Naukowa, dydaktyczna i społeczna działalność Zofii Sękowskiej była doceniana nie tylko w kręgach specjalistów, ale również i przez władze, choć może nie w stopniu adekwatnym do rozmiarów i praktycznego znaczenia jej zasług. Poza czterema nagrodami Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki, nagrodami
J. M. Rektora UMCS, otrzymała także wysokie odznaczenia państwowe, w tym Złoty Krzyż Zasługi /1973r./, Medal Komisji Edukacji Narodowej /1973 r./, Medal XXX- lecia PRL /1974 r./ oraz Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski /1978 r./. Ponadto uhonorowana została Nagrodą im. S. Konarskiego przyznawaną za za-sługi w dziedzinie pedagogiki, Nagrodą im. J. Silhana przyznawaną przez PZN za wybitne zasługi na rzecz środowiska niewidomych, Odznaką za Wzorową pracę w służbie zdrowia i wieloma innymi.
Dla uczczenia jubileuszu 70–lecia urodzin i 45–lecia pracy zawodowej prof. dr hab. Zofii Sękowskiej Zakład Psychopedagogiki Specjalnej zorganizował w dniach 22 – 23 kwietnia 1994r. ogólnopolską konferencję naukową na temat „Pedagogika specjalna–historia, teraźniejszość i wyzwania przyszłości”. W uroczystościach jubileuszowych i konferencji naukowej wzięło udział wielu uczniów i współpracowników ze wszystkich uniwersytetów i wyższych szkół pedagogicznych z całej Polski. Uczestniczyli w niej również przedstawiciele związków inwalidzkich, spółdzielni a także nauczyciele ze szkół specjalnych i pracownicy poradni psychologiczno – pedagogicznych. Uroczystości jubileuszowe miały bardzo podniosły charakter i należytą oprawę. Dużym przeżyciem dla wszystkich było wręczenie profesor przez najmłodszych pracowników Zakładu Psychopedagogiki Specjalnej wyjątkowej książki – Charisteria dla Profesor Zofii Sękowskiej – zatytułowanej „Człowiek niepełnosprawny. Problemy autorealizacji i społecznego funkcjonowania” wydanej przez Wydawnictwo Annales UMCS pod redakcją prof. dr hab. Marii Chodkowskiej. Książka ta, oprócz rozdziałów okolicznościowych, zawiera cenne artykuły wielu współpracowników jubilatki, poświęcone rewalidacji osób niepełnosprawnych.
Profesor Zofia Sękowska była dla swoich studentów i współpracowników nie tylko nauczycielem, autorytetem naukowym, ale i wzorem osobowym oraz ogromnym autorytetem moralnym. Dla wszystkich życzliwa, troskliwa, ale również podobnie jak wobec siebie, wymagająca, a czasem nawet surowa. W swoich studentach wyrabiała życzliwość, wrażliwość na problemy osób niepełnosprawnych a także przekonanie, że dla pedagoga specjalnego ważna jest nie tylko wiedza merytoryczna, ale także określone cechy osobowe.
Dla swoich współpracowników była mistrzem w pełnym znaczeniu tego słowa. Umiała w nich rozbudzić głęboką potrzebę kontynuowania humanistycznej idei, którą tworzyła i której poświęcała całe swoje zawodowe życie, a która najogólniej określała się mianem „ lubelskiej szkoły pedagogiki specjalnej”. Była nie tylko liczącą się w całym kraju uczoną z ogromnym autorytetem, ale także była ściśle związana z praktyką, niejednokrotnie angażowała się bezpośrednio w pracę instytucji specjalnych, jak również pomagała indywidualnym osobom potrzebującym jej rady i wsparcia.

Jest wiele osób, które dużo zawdzięczają profesor Zofii Sękowskiej (poza bezpośrednimi współpracownikami
z Zakładu Psychopedagogiki Specjalnej UMCS ). Są to uczeni, często bardzo wybitni pracujący w różnych ośrodkach naukowych w całym kraju, którzy byli przez nią inspirowani, recenzowani, promowani. Są to także pracownicy resortu szkolnictwa specjalnego, tzn. ośrodków szkolno – wychowawczych, szkół specjalnych, szkół życia, poradni psychologiczno – pedagogicznych, poradni specjalistycznych, ośrodków kuratorskich oraz związków inwalidzkich w całym kraju, którzy byli jej studentami i są dobrze przygotowani do swojej pracy. Wszyscy, którzy mieli bezpośredni kontakt z profesor Zofią Sękowska pozostaną pod jej wraże-niem. W życiu prywatnym była żoną Modesta Sękowskiego / zmarłego w 1972 roku /, matką czterech synów i babcią jedenaściorga wnuków. Wraz ze swoim mężem brała udział we współtworzeniu Lubelskiej Spółdzielni Inwalidów Niewidomych, która później, po śmierci swojego wieloletniego prezesa, przybrała jego imię – tzn. Modesta Sękowskiego. Profesor Zofia Sękowska pracowała do ostatnich dni swego życia. Zdążyła oddać do druku do wydawnictwa Wyższej Szkoły Pedagogiki Specjalnej w Warszawie największe swoje dzieło, nową edycję podręcznika „Pedagogika Specjalna”. Profesor nieraz mawiała: „Należy tak żyć, jakby się miało umrzeć jutro i pracować, jakby się miało żyć wiecznie”. Ta myśl była adekwatna do jej postawy życiowej.